Angielskie słownictwo dla chemika


Każdy, kto choć trochę interesuje się chemią prędzej czy później zetknie się z publikacjami w języku angielskim. Warto zatem znać podstawowe reguły rządzące chemicznym słownictwem w tym języku.

Ktoś, kto już sięgnął do oryginalnej literatury z pewnością zauważył, że wiele terminów jest podobnych, bądź identycznych (np. ketone – keton czy distillation – destylacja). Fakt ten ogromnie upraszcza naukę terminologii chemicznej i sprawia, że w zasadzie wystarczy skupić się na różnicach. Oto podstawowe zagadnienia:

Przedrostki i przyrostki

Podobnie jak w języku polskim, angielskie nazwy tworzone są z wykorzystaniem odpowiednich fragmentów, które modyfikują znaczenie rdzenia wywodzącego się od nazwy pierwiastka. Wiele z nich pokrywa się z ich polskimi odpowiednikami (np. di, tri, tetra, itd.). Podstawowe przedrostki i końcówki umieszczono w tabelkach:


Przyrostki

angielski polski przykłady
-ic -owy sulfuric – siarkowy,
cupric – miedziowy
-ous -awy sulfurous – siarkawy,
cuprous – miedziawy
-ate -an sulfate – siarczan,
carbonate – węglan
-ite -yn sufite – siarczyn,
phosphite – fosforyn
-ide -ek oxide – tlenek,
chloride – chlorek
Przedrostki

 

angielskipolskiprzykładyper-nad-perchlorate – nadchloran,
peroxide – nadtleneksuper-ponad-superoxide – ponadtlenekhypo-pod-hypochlorite – podchloryn,
hypophosphite – podfosforynhydrogen-
albo bi-*wodoro- albo
kwaśny-hydrogenfluoride albo bifluoride
– wodorofluorek albo kwaśny fluorek
bicarbonate lub hydrogencarbonate
– wodorowęglan albo kwaśny węglan * przedrostek bi- ma także znaczenie podobne do przedrostka di-
czy też polskiego dwu- np. bichromate – dwuchromian.

 


Kwasy nieorganiczne

Angielskie nazewnictwo kwasów tlenowych jak i beztlenowych jest analogiczne do polskiego. Nazwa składa się z dwóch części. Pierwsza określa jakiego pierwiastka kwas jest pochodną, a druga to słówko acid, czyli kwas. Obowiązuje przy tym opisany wcześniej system przedrostków i przyrostków, który dotyczy także nazw anionów. W przypadku kwasów beztlenowych na początku nazwy pojawia się przedrostek hydro-, który odpowiada polskiej końcówce -wodorowy. Oto kilka przykładów:

Przykłady nazw kwasów
nazwa angielska
anion
nazwa polska
anion
sulfuric acid
sulfate
kwas siarkowy
siarczan
permanganic acid
permanganate
kwas nadmanganowy
nadmanganian
hypophosphorous acid
hypophosphite
kwas podfosforawy
podfosforyn
hydrochloric acid
chloride
kwas chlorowodorowy (solny)
chlorek
hydrocyanic acid
cyanide
kwas cyjanowodorowy
cyjanek

 

Przy okazji nazewnictwa kwasów beztlenowych wspomnieć wypada o połączeniach wodoru, dzięki którym kwasy takie powstają. Przypomnijmy, że chlorowodór, staje się kwasem solnym dopiero po rozpuszczeniu w wodzie. W języku angielskim także istnieje to rozróżnienie. Nazwy kwaśnych połączeń wodoru składają się ze słówka hydrogen i nazwy wywodzącej się od pierwiastka z końcówką -ide np. fluorowodór – hydrogen fluoride, co można by przetłumaczyć dosłownie fluorek wodoru. Na podobnej zasadzie tworzy się nazwy takie jak w tabeli:

Związki wodoru o charakterze kwasowym
nazwa angielska nazwa polska
hydrogen bromide bromowodór
hydrogen sulfide siarkowodór
hydrogen cyanide cyjanowodór

 


Tlenki, wodorotlenki i sole

Nazwy tlenków i wodorotlenków uzyskuje się dodając do nazwy pierwiastka słówko oxide czyli tlenek lub hydroxide – wodorotlenek:

Przykłady tlenków i wodorotlenków
nazwa angielska nazwa polska
sodium hydroxide wodorotlenek sodu
lithium oxide tlenek litu
hydrogen peroxide nadtlenek wodoru
potasium superoxide ponadtlenek potasu

 

Nazwa soli składa się z nazwy kationu (najczęściej tożsamej z nazwą metalu) oraz z nazwy anionu kwasu. Za nazwą kationu w nawiasie podaje się jego wartościowość za pomocą cyfr rzymskich. Wodorosole zawierają w nazwie przedrostek bi- lub hydrogen- . Nazwy anionów, które są związkami kompleksowymi tworzone są od łacińskiej lub angielskiej nazwy metalu będącego rdzeniem kompleksu:

Przykłady soli
nazwa angielska nazwa polska
magnesium bromide bromek magnezu
ammonium thiosulfate tiosiarczan amonu
iron (II) nitrate azotan żelaza (II)
copper (I) perchlorate nadchloran miedzi (I)
tungsten (VI) silicate krzemian wolframu (VI)
calcium hydrogencarbonate wodorowęglan wapnia
potassium dicyanoaurate (I) dicyjanozłocian (I) potasu
sodium hexafluoroantimonate heksafluoroantymonian sodu

 

Czasami w odniesieniu do soli miedzi, manganu, cyny, rtęci i żelaza do określania wartościowości metalu stosuje się końcówki -ic oraz -ous wraz z łacińską (oprócz rtęci) nazwą pierwiastka:

Przykłady nazw zwyczajowych
nazwa angielska
zwyczajowa
nazwa angielska
systematyczna
nazwa polska
zwyczajowa
cupric oxide copper (II) oxide tlenek miedziowy
cuprous iodide copper (I) iodide jodek miedziawy
ferric nitrate iron (II) nitrate azotan żelazowy
ferrous chloride iron (I) chloride chlorek żelazawy
manganic sulphide manganese (III) sulphide siarczek manganowy
manganous borate manganese (II) borate boran manganawy
stannic phosphate tin (IV) phosphate fosforan cynowy
stannous hydroxide tin (II) hydroxide wodorotlenek cynawy
mercuric acetate mercury (II) acetate octan rtęciowy
mercurous fluoride mercury (I) fluoride fluorek rtęciawy

 


Spis pierwiastków

Niektóre angielskie nazwy pierwiastków zupełnie różnią się od ich polskich odpowiedników, przez co nieobeznany z chemią tłumacz może popełniać
zabawne błędy, mylnie cytując angielskie nazwy, np. plutonium zamiast pluton czy merkury zamiast rtęć. Poniżej umieszczono spis wszystkich angielskich nazw pierwiastków. Wytłuszczonym barwnym drukiem zaznaczono te, na które należy zwrócić szczególną uwagę:

Nazwy pierwiastków
A-B,
C-F,
G-I,
K-M
nazwa
angielska
nazwa
łacińska
symbol nazwa
polska
Actinium Actinium Ac Aktyn
Aluminium Aluminium Al Glin
Antimony Stibium Sb Antymon
Argon Argon Ar Argon
Arsenic Arsenicum As Arsen
Astatine Astatine At Astat
Barium Barium Ba Bar
Berkelium Berkelium Bk Berkel
Beryllium Beryllium Be Beryl
Bismuth Bismutum Bi Bizmut
Boron Borum B Bor
Bromine Bromum Br Brom
Cadmium Cadmium Cd Kadm
Calcium Calcium Ca Wapń
Californium Californium Cf Kaliforn
Carbon Carboneum C Węgiel
Cerium Cerium Ce Cer
Cesium Caesium Cs Cez
Chlorine Chlorum Cl Chlor
Chromium Chromium Cr Chrom
Cobalt Cobaltum Co Kobalt
Copper Cuprum Cu Miedź
Curium Curium Cm Kiur
Dysprosium Dysprosium Dy Dysproz
Einsteinium Einsteinum Es Einstein
Erbium Erbium Er Erb
Europium Europium Eu Europ
Fermium Fermium Fm Ferm
Fluorine Fluorum F Fluor
Francium Francium Fr Frans
Gadolinium Gadolinium Gd Gadolin
Gallium Gallium Ga Gal
Germanium Germanium Ge German
Gold Aurum Au Złoto
Hafnium Hafnium Hf Hafn
Helium Helium He Hel
Holmium Holmium Ho Holm
Hydrogen Hydrogenium H Wodór
Indium Indium In Ind
Iodine Iodum I Jod
Iridium Iridium Ir Iryd
Iron Ferrum Fe Żelazo
Krypton Krypton Kr Krypton
Lanthanum Lanthanum La Lantan
Lawrencium Lawrencium Lr Lorens
Lead Plumbum Pb Ołów
Lithium Lithium Li Lit
Lutetium Lutetium Lu Lutet
Magnesium Magnesium Mg Magnez
Manganese Manganum Mn Mangan
Mendelevium Mendelevium Md Mendelew
M-O,
P-R,
S-T,
U-Z
nazwa
angielska
nazwa
łacińska
symbol nazwa
polska
Mercury Hydrargyrum Hg Rtęć
Molybdenium Molybdaenum Mo Molibden
Neodymium Neodymium Nd Neodym
Neon Neon Ne Neon
Neptunium Neptunium Np Neptun
Nickel Niccolum Ni Nkiel
Niobium Niobium Nb Niob
Nitrogen Nitrogenium N Azot
Nobelium Nobelium No Nobel
Osmium Osmium Os Osm
Oxygen Oxygenium O Tlen
Palladium Palladium Pd Pallad
Phosphorous Phosphorous P Fosfor
Platinum Platinum Pt Platyna
Plutonium Plutonium Pu Pluton
Polonium Polonium Po Polon
Potassium Kalium K Potas
Praseodymium Praseodymium Pr Prazeodym
Promethium Promethium Pm Promet
Protactinium Protactinium Pa Protaktyn
Radium Radium Ra Rad
Radon Radon Rn Radon
Rhenium Rhenium Re Ren
Rhodium Rhodium Rh Rod
Rubidium Rubidium Rb Rubid
Ruthenium Ruthenium Ru Ruten
Samarium Samarium Sm Samar
Scandium Scandium Sc Skand
Selenium Selenium Se Selen
Silicon Silicium Si Krzem
Silver Argentum Ag Srebro
Sodium Natrium Na Sód
Strontium Strontium Sr Stront
Sulfur Sulfur S Siarka
Tantalum Tantalum Ta Tantal
Technetium Technetium Tc Technet
Tellurium Tellurium Te Tellur
Terbium Terbium Tb Terb
Thalium Thalium Tl Tal
Thorium Thorium Th Tor
Thulium Thulium Tm Tul
Tin Stannum Sn Cyna
Titanium Titanium Ti Tytan
Tungsten Wolframium W Wolfram Uranium Uranium U Uran Vanadium Vanadium V Wanad Xenon Xenon Xe Ksenon Ytterbium Ytterbium Yb Iterb Yttrium Ytrium Y Itr Zinc Zincum Zn Cynk Zirconium Zirconium Zr Cyrkon

 


Proste związki chemiczne

Nazwy zwyczajowe prostych związków chemicznych przedstawia poniższa tabela:

Proste związki chemiczne
wzór nazwa angielska
(nazwa alternatywna)
nazwa polska
(nazwa alternatywna)
HN3 hydrazoic acid
(hydrogen azide)
kwas azotowodorowy
NH3 ammonia amoniak
HCN hydrocyanic acid
(hydrogen cyanide)
kwas cyjanowodorowy
(cyjanowodór)
HOCN cyanic acid
(hydrogen cyanate)
kwas cyjanowy
(CN)2 cyanogen dwucyjan
BrCN cyanogen bromide bromocyjan
Hg(CNO)2 mercury fulminate piorunian rtęci
N2O nitrous oxide
(dinitrogen monoxide)
podtlenek azotu
NO nitric oxide
(nitrogen monoxide)
tlenek azotu
NO2
(N2O4)
nitrogen peroxide
(nitrogen dioxide,
nitrogen tetroxide)
dwutlenek azotu

 


Zwyczajowe nazwy kwasów karboksylowych

Nazewnictwo związków organicznych w języku angielskim jest bardzo podobne do nazewnictwa polskiego. Jedyną trudność czytelnikowi mogą sprawiać nazwy zwyczajowe kwasów karboksylowych i ich pochodnych, takich jak sole, estry, aldehydy. Nazwy estrów zbudowane są analogicznie do nazw soli. Pierwszy człon stanowi nazwa kationu lub rodnika a drugi nazwa anionu kwasu z końcówką -ate, np. ethyl acetate oznacza octan etylu natomiast sodium acetate to octan sodu. Oto podstawowe kwasy i ich aniony:

Kwasy karboksylowe
wzór nazwa angielska
anion
nazwa polska
anion
HCOOH formic acid
formate
kwas mrówkowy
mrówczan
CH3COOH acetic acid
acetate
kwas octowy
octan
CH3CH2CH2COOH butyric acid
butyrate
kwas masłowy
maślan
CH3CH(OH)COOH lactic acid
lactate
kwas mlekowy
mleczan
CH3(C=O)COOH pyruvic acid
pyruvate
kwas pirogronowy
pirogronian
Ph-COOH benzoic acid
benzoate
kwas benzoesowy
benzoesan
PhCH=CHCOOH cinnamic acid
cinnamate
kwas cynamonowy
cynamonian
HOOC-C6H2(OH)3 gallic acid
gallate
kwas galusowy
galusan
PhCH(OH)COOH mandelic acid
mandelate
kwas migdałowy
cis-HOOCCH=CHCOOH maleic acid
maleate
kwas maleinowy
maleinian
HOOCCH2COOH malonic acid
malonate
kwas malonowy
malonian
HOOCCH(OH)CH2COOH malic acid
malate
kwas jabłkowy
jabłczan
HOOCCH(OH)CH(OH)COOH tartaric acid
tartrate
kwas winowy
winian
HOOCCH2CH2COOH succinic acid
succinate
kwas bursztynowy
bursztynian
HOOC-COOH oxalic acid
oxalate
kwas szczawiowy
szczawian

 


Myląca nazwa

Na zakończenie tematów związanych z nomenklaturą związków chemicznych chciałbym zwrócić uwagę czytelnika na mylące nazwy poniższych cząsteczek:

 

Przykład ten wart jest zapamiętania, gdyż nazwa może sugerować, że w cząsteczce występuje fragment nitrylu, co nie ma miejsca. Fragment nitrylowy (cyjankowy) występuje natomiast w związkach takich jak acetonitrile – acetonitryl: CH3-CN, czy też malononitrile – malononitryl: NC-CH2-CN.

Równie dziwnie mogą wyglądać nazwy takich związków:

<tr >

 

Na szczęście nazewnictwo takie jest rzadko spotykane i zazwyczaj oba związki zostaną nazwane jako a,a,a-trifluorotoluene lub a,a,a-trichlorotoluene.


Ważne terminy

Oto kilka istotnych terminów, które często pojawiają się w literaturze:

Ważne terminy
angielski polski
acidic kwasowy
acidic reaction odczyn kwaśny
alkaline alkaliczny, zasadowy
alkaline reaction odczyn zasadowy
anhydride bezwodnik
anhydrous bezwodny
base zasada
basic zasadowy
brine solanka
boiling point temperatura wrzenia
carbohydrate węglowodan
density gęstość
hydrocarbon węglowodór
melting point temperatura topnienia
moiety fragment
precipitate osad
reflux ogrzewanie do wrzenia
pod chłodnicą zwrotną
racemic modification mieszanina racemiczna
suspension zawiesina
vacuum próżnia
viscosity lepkość

 


Nazwy sprzętu laboratoryjnego

Podstawowe przyrządy używane w laboratorium znajdują się w poniższej tabeli:

Sprzęt laboratoryjny
A-C,
D-H
nazwa angielska nazwa polska
adapter nasadka, reduktor,
złączka
addition funnel wkraplacz
balance waga
bath łaźnia
beaker zlewka
boiling chips,
boiling stones
kamyki wrzenne
bottle butelka
burette biureta
burner palnik
clamp łapa, łącznik
condenser chłodnica
crucible tygiel
desiccator eksykator
distillation head nasadka destylacyjna
evaporator wyparka
flask kolba
flat-bottom flask kolba płaskodenna
forceps penseta
fume hood wyciąg
funnel lejek
gloves rękawice
heating mantle czapa grzejna
hose wąż
hot plate stirrer mieszadło z grzaniem
I-S,
T-Z
nazwa angielska nazwa polska
joint złącze, szlif
label nalepka
mortar moździerz
needle igła
oven piec
pestle tłuczek
rack statyw, stojak
receiver odbieralnik
respirator maska przeciwgazowa
lub przeciwpyłowa
rotary evaporator wyparka rotacyjna
round-bottom flask kolba okrągłodenna
separatory funnel rozdzielacz
spatula łopatka
spectacles okulary
stirrer mieszadło
stirring bar dipol do mieszadła
stopper korek
support stand statyw
syringe strzykawka
three-neck flask kolba trójszyjna
tube probówka
tongs szczypce
valve kranik, zawór
vial naczyńko
water aspirator pump pompka wodna

 


Użyteczne odnośniki

http://www.acdlabs.com/iupac/nomenclature/
http://www.acdlabs.com/download/iupacname.html

 

Opublikowano za zgodą autora: Witek Mozga (www)